Plan Schumana – początek nowej Europy

XX wiek nie rozpoczął się dla Europy pomyślnie. Dziesiątki milionów ofiar, zrujnowane miasta, głęboka nieufność między narodami – to bilans jego pierwszej połowy. Właśnie w tym kontekście, zaledwie pięć lat po zakończeniu II wojny światowej, 9 maja 1950 roku francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wygłosił deklarację, która na zawsze zmieniła losy kontynentu. Plan Schumana, przygotowany we współpracy z Jeanem Monnetem, był czymś więcej niż tylko propozycją gospodarczą – był śmiałą wizją nowej Europy opartej na współpracy, a nie konfrontacji.

Węgiel, stal i pokój

W sercu tego planu leżała bardzo konkretna idea: wspólna kontrola nad produkcją węgla i stali we Francji i Republice Federalnej Niemiec. Dlaczego właśnie te surowce? Węgiel i stal były wówczas fundamentem przemysłu zbrojeniowego. Ich wspólne zarządzanie oznaczało, że żadna z tych dwóch potęg nie mogła się zbroić bez wiedzy i udziału drugiej. W praktyce – wojna stawała się niemożliwa.

Ale to nie wszystko. Schuman i Monnet zdawali sobie sprawę, że polityczne pojednanie Niemiec i Francji musi oprzeć się na silnym fundamencie ekonomicznym. Plan zakładał stworzenie ponadnarodowej instytucji – Wysokiej Władzy – która zarządzałaby produkcją węgla i stali, niezależnie od rządów narodowych. Było to rozwiązanie rewolucyjne – po raz pierwszy część suwerenności miała zostać oddana wspólnej europejskiej instytucji.

Zarodek wspólnoty

Rok później, w 1951 roku, sześć państw – Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg – podpisały traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). To był pierwszy krok ku integracji kontynentu, który kilka lat później doprowadził do powstania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Euratomu w 1957 roku, na mocy traktatów rzymskich. Z tych instytucji wyrosła dzisiejsza Unia Europejska.

Wizja Schumana nie była tylko politycznym projektem. Miała też wymiar społeczny – zakładała podnoszenie poziomu życia obywateli i zapewnienie trwałego pokoju.

Dzień Europy – święto pokoju i jedności

Na pamiątkę ogłoszenia tej przełomowej deklaracji 9 maja obchodzony jest Dzień Europy – święto pokoju, jedności i wspólnych wartości. W 2025 roku przypada jego 75. rocznica. Z tej okazji w państwach członkowskich Unii Europejskiej i na całym świecie odbywają się wydarzenia kulturalne, edukacyjne i symboliczne. Instytucje UE otwierają swoje drzwi, a budynki publiczne zostają podświetlone w barwach wspólnoty.

Siłą Planu Schumana było zrozumienie, że przyszłość Europy nie może opierać się na dawnych rytuałach zemsty i dominacji. Jego plan był pierwszym krokiem ku Europie, w której różnice nie dzielą – lecz budują.